KİLO İLE SAVAŞMAK

Günümüzde birçok ebeveyn çocuklarına besleyici besinler vermek, abur cuburlara karşı koymalarını ve daha fazla hareket etmelerini sağlamak için uğraşıyor. Size anlatacağımız kanıtlanmış stratejiler tüm bu çabaları daha kolay hale getirebilir.

Kilolu bir çocuğunuz varsa tüm dünyada etkili olan obezite salgınıyla savaşmak oldukça yorucu olabilir. Gerçi artık neredeyse her ebeveyn durumla karşılaştığında ne yapacağını bilecek kadar bilinçli. Bunları yüzlerce defa duyduk: daha sağlıklı besinler, daha az abur cubur. Daha fazla aktivite, daha az televizyon ve dışarıda yemek yerine ev yemekleri tüketmek…

Tüm bu sayılanları sürekli yapmak aileleri fazlasıyla yoruyor. Dışarıdan yemek alıp gelmek kolayken markete giderek sebzeleri almak, doğramak ve pişirmek çok daha zor. Bunun yanında, bütün girişimlerimiz bize komplo kuranlar tarafından baltalanıyor: daha iyi bu yüzden daha sağlıksız atıştırmaları olan sınıf arkadaşları, şeker dağıtan bankalar, her seferinde elinde kurabiyelerle gelen büyükanneler… Tüm bunlara ek olarak da kalbimizi kırıp bizi daha da isteksizleştiren, çocuğumuzun emek vererek yaptığımız yemeği beğenmeyip tükürdüğünde kullandığı o kelime: iğrenç!

Hepimiz savaş yorgunuyuz ve hepimizin yapılacak her küçük şeyin etkili olduğu mesajı bugün birçok aile için etkili olmamaya başladı. Açıkça söylemek gerekirse, savaşı kaybediyoruz. Harvard Tıp Fakültesi pediatri profesörü Boston Hastanesi Obeziteyle Savaş Merkezi Müdürü ve aynı zamanda Parents danışmanı Prof. Dr. David Ludwig durumu, ¨Çevremizde zehirli yiyeceklerin fazlasıyla bulunduğu bir kültürde yaşıyoruz ve bu ailelerin sağlıklı kalma konusundaki çabasını genellikle alt ediyor. Buna karşı savaşmak fazlasıyla güç ve emek gerektiriyor¨ diyerek açıklıyor. Bu doğru, toplumda neyin sağlıksız olduğuna karşı açılan savaş ebeveynleri aşmış durumda. Dr. Ludwig sözlerine şöyle devam ediyor: ¨Evimizde yapılacak şeyleri hemen değiştirebiliriz ancak önemli olan evimizi sağlıklı kalmamızı destekleyecek kutsal bir mekan heline getirmektir.¨

Her ailenin kendine özgü, gece geç saatlere kadar çalışmaktan her işe fazla karışan büyüklere kadar değişebilen, çözülmesi gereken sorunları vardır. Dr. Ludwig ve diğer uzmanlar kilolu çocukların ailelerine dokuz farklı, sıklıkla karşılaşılan sorunun çözümünde yardım ediyorlar.

¨Doktorumuz çocuğumuzun kilolu olduğunu söylüyor. Eşim ve ailesi ise oğlumuzun yalnızca yaşına göre normalden iri olduğunu ve zamanla boyu uzayarak kilosunun normale döneceği konusunda ısrarcılar.¨
Sorunu reddetmek kilolu çocukların tedavisinde çok büyük bir problem. Maryland Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmaya göre kilolu çocukların anneleri normal çocuklarınkilere göre çocuklarının vücut ölçülerini tahmin etmekte yüzde 87 daha kötü. ¨Günümüzde çocuklar genel olarak daha kilolu oldukları için, kilo problemi olan çocuklar beklenmedik bir şekilde iri gözükmüyorlar¨ diyor Los Angeles Diyatetik Akademisi’nden diyetisyen Vandana R. Sheth.
Ancak bir çocuğun vücut kitle endeksi asla yalan söylemez. Bu ölçüm, çocuğun yaşına ve cinsiyetine göre kilo ve boy oranıyla yapılıyor ve sonrasında ulusal verilerle karşılaştırılıyor. Amerikan Pediatri Akademisi’ne göre aileler, çocuklarının iki yaşından itibaren her muayenede vücut kitle endekslerini hesaplamaları ve yüzdelerle karşılaştırmalılar. Vücut kitle endeksi yüzde 85‘den 95e kadar olan çocuklar kilolu sayılıyor. Yüzde 95’in üzerinde vücut kitle endeksine sahip çocuklar ise obez olarak nitelendiriliyor. Eğer çocuğunuzun kilo durumunu kabullenmek istemeyen bir akrabanız varsa çocuğunuzun bir sonraki doktor muayenesine onu da götürün. Dr. Ludwig, ¨Çocuğunun durumunu açıklayabilmem için bazen bir sonraki randevuya diğer ebeveynin de gelmesi gerektiğini de reçeteye ekliyorum,¨ diyor ve ekliyor ¨Sağlıkla ilgili riskleri öğrendikten sonra reddetmeyi seçen ebeveyn çocuğunun vücut ölçülerinin ne kadar önemli olduğunu anlıyor. Çocuğunuzun kilosu muhtemelen büyüdükçe boyu uzayarak yok olmayacak.¨ Ulusal Sağlık Örgütü’ne göre müdehale edilmediğinde; küçükken kilolu olan çocuklar, 12 yaşına geldiklerinde normal çocuklara göre 5 kat daha fazla kilolu olmalı riski taşıyorlar.

¨Önümdeki en büyük engelimiz alışveriş yapmak ve yemek pişirmek için yeterince zamanımızın olmayışı. Genellikle pes edip dışarıdan yiyecek bir şeyler söyleme yolunu seçiyorum.¨
Diyetisyen Amy Jamieson-Petonic Cleveland Kliniği’nde yaşam koçu olarak görev yapıyor ve durumla ilgili şöyle diyor: ¨Zaman çok büyük bir sorun. Süpermarkete yaptığınız ziyaretleri programınıza eklemeniz önemlidir. Haftalık bir yemek planı ve bir liste yapın ve süpermarket alışverişlerinizi haftasonlarına bırakmayın. ¨Salı ve çarşambaları marketlerin en az kalabalık olduğu günlerdir, bu günlerde alışerişe gitmek giriş çıkışlarınızı ve alışverişinizi daha kolay ve hızlı yapmanızı sağlar,¨ diyen Jamieson-Petonic yalnız alışveriş yapmanın daha verimli olmasına rağmen çocuklarınızı da bazen alışverişe götürmenizde fayda olduğunu belirtiyor ve ekliyor: ¨Çocuklarınız yiyecek seçimlerine ne kadar katkıda bulunurlarsa evde de size o kadar yardımcı olurlar.¨
Marketlerde satılan önceden yıkanmış ve doğranmış sebzeler normalden daha pahalı olsalar da zaman kazandırmak konusunda fazlasıyla etkililer. Ayrıca birçok dondurulmuş sebze de taze olanlar kadar sağlıklıdır. Çocuklara uygun sağlıklı dondurulmuş pizzalar yapan markaların dondurulmuş pizzalarını süt, sebze ve tatlı olarak da meyvelerle çocuklarınıza yedirerek kolaylıkla düzgün bir akşam yemeği hazırlayabilirsiniz.
Dışarıdan yemek söyleme işini de tamamen kafanızdan atmayın. Diyetisyen Sally Kuzemchak, ¨Dışarıdan ızgara tavuk alıp ve evde onu bir salatanın üzerinde servis edebilir ya da tavuğu tavuk suyuna ekleyerek sebze ve kepekli pilavla çocuklarınıza yedirebilirsiniz,¨diyor ve ekliyor, ¨Tavuklu veya karidesli ve sebzeli pilavlar mükemmeldir. ¨

¨Ailemin tatlı ve şekerlerden vazgeçmeleri gerektiği fikrinden nefret ediyorum.¨
Buna mecbur değilsiniz! Dr. Ludwig önemli olanın sağlıklı bir yemek ortamı oluşturmak olduğunu söylüyor, çünkü sağlıksız atıştırmalıklar evde olmazsa onlara karşı koymak da kolaylaşır. ¨Sağlığı desteklemeyen bir yiyeceğin kapıdan da girmemesine dair bir kural koyun,¨ diye öneren Dr. Ludwig devam ediyor: ¨Ancak bu ara sıra evden dışarıda bir ziyafet çekmenize engel değil.¨
Dr. Ludwig tatlı ritüelinin çok önemli olduğunu ve her gece mutlaka yapılması gerektiğini söylüyor ve ekliyor, ¨Bu fazla yemek yemeyi engeller çünkü sizi daha fazla tatmin eder. Burdaki püf nokta tatlıyı yeniden tanımlamaktır. Sağlıklı bir tatlı olarak en az yüzde 70 kakaolu bir parça çikolata veya kavrulmuş fındık yemeyi tercih edebilirsiniz.¨

¨Dört yaşındaki kızım oldukça kilolu ancak eşim ona gazlı içecekler vermekte vazgeçmiyor. Eşimin bile bu tarz sağlıksız içeceklerden içmesini istemiyorum.¨
Bütün aileyi sağlıklı yaşam tarzına alıştırmadığınız sürece kilolu çocuğunuza yardımcı olmanız kolay olmayacaktır. “Boston Çocuk Hastanesi Yaşam için İdeal Kilo” programı çerçevesinde ailelere danışmanlık hizmeti veren Psikolog Dr. Lori Fishman, ¨Ailelerin yaptıklarının çocukların üzerindeki etkisi söylediklerinde göre çok daha fazla oluyor,¨ diyerek ekliyor: ¨Çocuğunuz sizi, eşinizi veya kardeşlerini gazlı içecekleri içerken veya cips yerken gördüğü sürece bunları sizden istemeye devam edecektir.¨ Bu durum da ileride çocuğunuzun küsmesine ya da gizlice yemek yemesine neden olabilir.
Bu yüzden karışık mesajlar vermekten kaçının. Gazlı içecekler, kim içerse içsin ya sağlıklı bir seçimdir ya da değilidir. Dr. Fishman konuyla ilgili şöyle diyor: ¨Çocuğunuzun sizin onu kısıtlamalarla cezalandırmadığınıza, yalnızca daha sağlıklı olmasını istediğinize inanmasına yardım edin.¨ Eşinizden gazlı içecekleri evin dışında, çocuğunuzun göremeyeceği bir yerde içmesini rica edin.

¨Çocuklarım hazırladığım sağlıklı yemeklere dokunmuyorlar, sonrasında ise ben onların atıştırmalık bir şeyler yeme isteklerine hayır demekle saatler geçiriyorum.¨
Çocuğunuzun sizin yaptığınız yemeği beğenmediği ve yemediği gecelerde ona yeni bir yemek hazırlamayın. Dr. Ludwig’in yöntemini deneyin: ¨Üç yaşındaki oğlumuz yemeğini bitirmediğinde tabağını buzdolabına geri koyuyoruz. Daha sonra açıktığını söylerse ya da atıştırmalık bir şeyler isterse ona aynı yemeği tekrar sunuyoruz.¨ Eğer çocuğunuz yemeği yine reddederse gece, akşam yemeği yemeden uyumasını kabul etmek zorunda kalabilirsiniz. Bu durumda ¨Özür dileriz. Belki yarın akşam yemek yemekte daha az zorlanırsın¨ gibi bir şey söylemek çocuğunuzun sizin ona yaptığınız yemeği sevmeyi öğrenmesi gerektiğini netleştirebilir. (Bu hasta olan çocuklarda asla uygulanmaması gereken bir yöntemdir.) Dr. Ludwig konuşmanın sakin geçmesi gerektiğini vurguluyor, ¨Sizin işiniz katı, sakin ve sevgi dolu olmak. Çocuklar peynirli makarna eksikliği yüzünden açlıktan ölmez.¨ Eğer çocuğunuz özel olarak kötü bir gün geçiriyorsa, acıktığını söylediğinde ona elma veya yoğurt gibi sağlıklı bir atıştırmalık önerebilirsiniz.
Atıştırmalık bir şeyler vermeniz için taciz başladığında konuyu yemekten oyuna çevirin. Uzmanlar çocuğunuzun yeme problemlerinin yiyecek kısmına kapılıp aktivite kısmının önemini unutmanın kolay olduğunu söylüyorlar. Ancak yeni araştırmalar fazla hareketsiz olmanın kilolu olmaktan sağlık açısından daha büyük bir risk olduğunu belirtiyor. Bunun yanında çocukları oyun oynamaya yönlendirmek de genellikle daha kolay. Ailecek yürüyüşler ve bisiklet turları ya da basit bir yakalama oyunu çocuğunuzun aklını yemek konusundan uzak tutmakta yardımcı olabilir.

¨Oğlum akşam yemeğini 90 saniyeden daha az bir süre içerisinde bitiriyor. Bir saat sonra ise tekrar acıktığını söylüyor.¨
Tıpkı yetişkinler gibi çocukların da ne kadar doyduklarını hissetmeleri yaklaşık 20 dakika alır. Tipik bir çocuğa 20 dakika iki saat gibi gelebilir ve bu beyni ile midesi arasında kocaman bir iletişim kopukluğuna sebep olur.
Peki yemek zamanını yavaşlatmanın formülü nedir? ¨Yeme Savaşları¨ kitabının yazarı, pediatri uzmanı Dr. Laura Jana ¨Yemek masasında eğlenin. Sakin bir zaman geçirin, oyunlar oynayın¨ diyor. Örneğin bütün aile normalde kullanmadıkları elleriyle ya da çubuklarla yemeyi deneyebilir. Yemeği yavaşlatmak için çocuğunuza gününün nasıl geçtiği ile ilgili sorular sorun. Ayrıca çocuklarınıza lokmalarının arasında bir yudum su ya da süt almalarını öğütleyebilir, yemekleri ayrı ayrı servis edebilir, ara sıra da olsa yemekleri acele etmeden ve sakin bir şekilde yemelerini sağlayabilirsiniz.

¨Pes ediyorum. Sekiz yaşındaki oğlum sebzelerden kesinlikle nefret ediyor.¨
Bir çocuğun yeni bir yiyeceğe alışması 10 ile 20 denemeden sonra gerçekleşebiliyor, bu da yemeği yapanın tonlarca kez reddedilmesi anlamına geliyor. Dr. Jana ¨Bizim evimizde ben, herkesten, yeni yapılan bir yemeği en azından tatmalarını istiyorum,¨ diyor ve ekliyor: ¨Biz buna ‘hayır teşekkür ederim lokması’ diyoruz. Bir lokma tattıktan sonra çocuklar yemeye devam etmek zorunda olmuyorlar, ancak bu sayede en azından yapılan yemekten az da olsa tatmış oluyorlar.¨ Bu sırada, rendelenmiş sebzeleri yaptığınız soslara karıştırmayı ya da sebze de içeren karışık meyve sularından almayı deneyebilirsiniz. (Çocuklarınızın meyve sularını ne kadar içtiklerine dikkat edin, kalorili olduklarını unutmayın.)

¨Aile yemeklerinin daha sağlıklı olduğunu biliyorum ancak bizim için bu neredeyse imkansiz.¨
“Araştırmalar birlikte yemek yiyen ailelerin daha az obezite yüzdelerine sahip olduklarını gösteriyor¨ diyor James-Petonic. Iyi haber ise birlikte yenilen yemeğin hangi öğün olduğunun bir önemi olmaması. Küçük planlarla başlayın, daha sonra ise haftada üç kez ailecek yemek yemeye çalışın. Illinois Üniversitesi’nde yapılan bir araştırmaya göre haftada üç kez yenilecek aile yemekleri çocukların kilolu olmasını yüzde 12 azaltrken, sağlıklı yiyecekler yeme şanslarını da yüzde 24 artırıyor. (Çocuklar büyüdükçe ailecek yenilen yemekler yeme bozukluklarını yüzde 35 engelleyebiliyor.)

¨Kızım oldukça kilolu ancak bütün diğer çocuklar gibi şeker yemek istediğini söylüyor. Bu, fazlasıyla üzücü.¨
Çocuğunuzun şeker ve benzeri şeyleri yemesine, ölçülü ve kontrollü olduğu sürece izin verebilirsiniz. Dr. Fishman ¨Kilosu yüzünden çocuğunuzun dışlanmış hissetmesine gerek yok,¨ diyor ve ekliyor: ¨Okulda veya partilerde ara sıra yapılan kaçamaklar olağandır. Fazla katı olmak ters tepki yaratabilir. Önemli olan, sizin kontrolü elinizde tuttuğunuz bir yer olduğu için evinizde neler olduğudur.¨
Herkesin sağlıklı seçimler yapması gerektiğini çocuğunuza hatırlatmanın da faydası olacaktır. Normal kiloda olan insanlar da öyle kalabilmek için mantıklı kararlar verirler ve istedikleri her şeyi yemezler. ¨Ben şeker yemek yerine bir elmayı tercih ederdim. Sağlıklı olan seçimi yapmak her zaman kolay değildir¨ gibi şeyler söylemek çocuğunuzun bunun seneler süren bir yolculuk olduğunu anlamasına yardımcı olur. Ayrıca Dr. Fishman’ a göre, ¨Yapabiliyorsanız güzel, çirkin ya da şişman, zayıf gibi kelimelerden uzak durun. Bunun yerine, sağlıklı ve sağlıksız kavramları üzerinde durun. Bu, çocuğunuzun kaç kilo olursa olsun hayatı boyunca ihtiyacı olacağı bir mesajdır.¨

Özel ihtiyaçlar, özel sorunlar
Özel ihtiyaçları olan çocukların sağlıklı kilolarında kalmaları hareket sorunları, ilaç yan etkileri veya yemek nefretleri yüzünden normal çocuklara göre daha zordur. Amerika’daki Hastalık Kontrol ve Engel Merkezi’nin verilerine göre engelli çocukların obez olma ihtimali diğerlerine göre yüzde 38 daha fazladır.
Özel ihtiyaçları olan bir çocuğunuz varsa günlük rutinler daha önemlidir. Hareket edebilen çocuklar için koşu içeren oyunlar, belirli hedeflere yürümek, yüzmek ve bisiklete binmek aktivite seviyelerini artırmak için güzel yöntemlerdir. Eğer bu ailelerden biri değilseniz ama özel bir aileyle arkadaşsanız veya sadece onlarla parkta karşılaştıysanız, özel çocuklarla bir oyun oynamaya başlamak için çaba sarfedin.

Her çocuk için doğru oyun
Sağlıklı kalabilmek için tüm çocukların her gün en az 60 dakika aktiviteye ihtiyaçları vardır ancak kilolu bir çocuğu daha fazla hareket etmek için cesaretlendirmek kolay değildir. Dört yaşına geldiklerinde çocuklar kendilerini fiziksel olarak tanımlamaya başlarlar ve beş yaşında kilolarıyla ilgili bilince varmış ve içine kapanabilecek bir duruma gelmiş olurlar. Birçok kilolu çocuk grup oyunları konusunda çekingendir ve ikna edilmesi gerekir. Çocuğunuzu bu aktivitelere katmaya çalışın:
• Seksek, ip atlama gibi klasik oyunlar
• Eğlenceli bir grup aktivitesi olan ama aynı zamanda kişisel gelişimi artıran ve kalori yaktırıcı etkisi bulunan dövüş sporları
• Odaklanma ve becerileri artıran golf veya tenis
• Adım sayıcı ile yürümek. Çocuklar hemen geri bildirim almayı severler. Altı yaşından büyük çocuklar için günde yaklaşık 12.000 adım iyi bir amaç olacaktır.