KIŞIN NASIL BESLENMELİYİZ?

Hepimizin bildiği gibi sağlıklı beslenme üç öğün yemek yiyerek karnımızı doyurmaktan ibaret değildir. Herkes için hayati önem taşıyan bu konu, söz konusu gelişme çağındaki çocuklar olduğunda iki kat önem taşıyor. Çocukluk çağındaki beslenme yetersizlikleri ve bu konuda yapılan hatalar yetişkinlikte çok ciddi sağlık bozukluklarına yol açabiliyor.

BEBEKLERE ÖZEL
Hastalıklarla mücadele için, 6. aydan sonra bebeğin beslenmesine eklenen ek besinlerin vitamin açısından zengin besinler olması ve bebeğin bu dönemde artan enerji gereksinimini karşılaması gerekir.
Ancak anne sütü almayan veya yetersiz tüketen bebeklere 4. ve 5. aydan itibaren de ek besin verilmeye başlanabilir. Bu aylarda ek besin olarak yoğurt ve taze sıkılmış meyve suyu verilebilir. Ancak bu besinlerin faydalı olması için hazırlandıktan kısa süre sonra tüketilmesi, vitamin ve mineral kayıplarını azaltır ve bebeğin bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olur.
6. aydan itibaren bebeklerin artan enerji gereksinimini karşılamak amacıyla kabak, patates ve havuçla yapılmış sebze çorbaları, yayla çorbası, 1/8 yumurta sarısı, sebze püresi ve elma suyu gibi besinler iki-üç öğünde verilir. Bebek bu ek besinleri tüketebiliyorsa, maydanoz, yeşil yapraklı sebzeler ve kereviz gibi sebzeler de püre halinde verilmeye başlanabilir. Bu besinler mineral ve vitamin bakımından zengindir ve bebeği hastalıklardan korur.
Ancak anneler genellikle 6. ayda bebeklere hazırlanan besinlerin vitamin kayıplarını azaltacak şekilde pişirilmesi gerektiğini unutabilirler. Özellikle sebzeler yüksek ısıda pişirilince vitamin özelliklerini kaybeder. Pişirilen bir besinin tekrar ısıtılıp bebeğe verilmesi ise vitamin kayıplarına yol açar. Önemli olan bebeğe verilecek besinin ilk defa pişirilmiş olmasıdır.
8. aydan itibaren ise bebeğe ek besin olarak kıymalı sebze yemekleri, mercimek çorbası, muhallebi verilmeye devam edilmelidir. Bebeğin gereksinimi olan mineral, vitamin ve besin öğeleri (protein, yağ ve karbonhidrat) bağışıklık sistemini güçlendirir ve birçok hastalığa karşı bebekleri korur.
Bu dönemde bebeklere ara öğünlerde elma, portakal, muz…vb. meyveler ufak dilimler şeklinde verilmelidir ki vitamin gereksinimleri karşılansın. Önemli olan bu meyvelerin dilimlendikten sonra çok uzun süre bebeğin tüketmesi için beklememesidir. Çünkü dilimlenmiş meyve vitamin özelliğini kısa sürede kaybeder. Böylece besinlerin vücuda yararlılığı azalır.
1 yaşına kadar bebekler, bizim tüketebildiğimiz sebze ve meyveleri, tahıl ürünlerini (pilav, makarna, kuru baklagil…vb.), et, tavuk, balık gibi besinleri tüketmeye başlarlar. Bu dönemde önemli olan besin seçiciliğini engellemek ve beslenmesini düzenlemektir.
8. aydan sonraki dönemde, bebekler bir öğün yemek yiyerek, diğer öğünleri geçiştirebilirler. Bu nedenle bebeğin beslenmesi sık aralıklarla iki ana, iki veya üç ara öğün olacak şekilde planlanmalıdır. Ara öğünlerde verilen besinler vitamin ve mineral açısından zengin besinler, yani meyve ve sebzeden oluşmalıdır ki bu aylarda bağışıklık sistemleri güçlenebilsin.

OKULÖNCESİ DÖNEMDE BESLENME
Bu dönemdeki çocukların beslenmesi, ailenin diğer bireylerinden farklı değildir. Sağlıklı beslenme ailenin tüm bireyleri için geçerlidir. Ancak büyüme-gelişme döneminde olan çocukların günlük alması gereken besin miktarları ailenin diğer bireylerinden farklıdır.
Okulöncesi dönemdeki çocukların günlük beslenmesi, altı porsiyon tahıl ürünü (ekmek, pirinç, makarna…vb.), iki porsiyon sebze-meyve, iki porsiyon süt-yoğurt-peynir, iki porsiyon et-tavuk-balık, üç-dört tatlı kaşığı sıvı yağ (yemekler içinde tüketilebilir), iki-üç tatlı kaşığı şeker (reçel, bal, pekmez gibi) tüketecek şekilde olmalıdır.
Çoğunlukla bu dönemdeki çocuklar yemeği reddeder veya seçici davranır. Hatta günlük enerji ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla bisküvi, çikolata, gofret…vb. şekerli ürünler ile meyve suyu, gazoz, kola, çay gibi içecekleri tüketirler. Bu durum çocukların, beslenme alışkanlıklarının kötü etkilenmesine ve hastalıklara karşı korunmalarını sağlayacak besinlerin alımına engel olur.
Çocukların besin seçimindeki öncelikler dikkate alınmalı ve seçici besin tüketen çocuklara tat, kıvam, renk ve çeşitlilik içeren besinler sunulmalıdır. Yiyecekler çocukların kolay yiyebileceği türden hazırlanmalı, mesela küçük dilimlenmiş havuç-salatalık, küçük şekillenmiş köfte, sigara böreği, karikatürize edilmiş kurabiye, kek vb. şekilli besinler kolay tüketilir. Çocuk, öğün saatlerinde sevmediği besinleri yemek için zorlanmamalı, ancak tüketmediği besinin yerine başka bir besini tüketmesi denenmelidir.
Ayrıca yemeklerin küçük porsiyonlar şeklinde olması ve ara öğünlerde ana öğünlerdeki beslenmeyi engellemeyecek şekilde besinler seçilmesi çocukların beslenmesini kolaylaştırabilir. Meyve, ara öğün için en iyi besindir; çünkü çocuğun beslenmesini dengelerken vitamin ve mineral almasını sağlar.
Önemli olan ailenin tüm bireylerinin sağlıklı beslenme kurallarına uymasıdır çünkü çocuklar beslenmeyi daha çok görerek ve taklit ederek öğrenirler.

OKULA GİDEN ÇOCUKLARIN BESLENME ÇANTALARI
Okul döneminde çocuklar genellikle okul yemekhanelerinde veya kantinlerde düzensiz beslenirler. Sabah okula gidenler kahvaltıyı, öğlen okula gidenler ise çoğunlukla öğle yemeğini yemezler. Kahvaltı yerine tost veya poğaça, öğle yemeği yerine ise hamburger, sosisli sandviç gibi hazır besinleri tercih ederler. Okul çağındaki çocukların en önemli öğünü kahvaltıdır. Çünkü onların fiziksel ve zihinsel performanslarının artmasında bu öğün önemli rol oynamaktadır.
Okul çağındaki çocukların vücut direncini artırmak ve hastalıklara karşı onları korumak için tüketmeleri gereken besinler vardır. Ekmek ve diğer tahıl ürünlerini (pilav,makarna…vb) 6-11 porsiyon, sebze ve meyveyi iki-dört porsiyon, süt–yoğurt iki porsiyon, et-tavuk-balık gibi besinleri iki-üç porsiyon, şeker, reçel, bal…vb. şekerli ürünleri üç-dört tatlı kaşığı tüketmeleri gerekir.
Çocuklar besin seçimi konusunda genellikle seçici davranırlar, sebze ve meyveyi gereksinimleri kadar tüketmezler. Bu nedenle bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olan vitamin ve mineralleri az almış olurlar.
Bununla birlikte çocuklar beslenme çantalarında daha çok, hazır besinleri ( hazır meyve suları, gazoz…vb.) , tahıl ürünlerini (poğaça, kek…vb.) ve şeker içeriği yüksek ( çikolata, gofret gibi) besinleri tercih etmekteler. Oysa okul çağındaki çocukların okul çantalarında günlük besin gereksinimlerini karşılamak, atladıkları öğünlerdeki besin yetersizliğini tamamlamak ve hastalıklara karşı vücutlarını korumak amacıyla peynirli sandviçler, salatalık- havuç gibi sebzeler, çeşitli meyveler, ayran-süt gibi içecekler bulunmalıdır.
Genellikle anneler, beslenme çantalarına bu besinleri koyduklarını ancak çocuklarının bunları tüketmediklerinden yakınırlar. Bu durumda çocuğun sevdiği besinlerin içine mesela, peynirli sandviçin içine havuç, domates, salatalık gibi besinler ekleyebilirler. Meyve sevmiyorsa, tükettiği dondurmanın üzerine meyve dilimleri eklenmesi gibi çözümler sevmediği bir besinin tüketimini kolaylaştıracak, çocuğun beslenmesine katkı sağlayacaktır.

ANNELER VE ANNE ADAYLARI
Emzirme döneminde olan anneler, beslenmelerine dikkat etmelidirler. Çünkü bu dönemde annenin süt salgısı ve sağlığının korunması ancak sağlıklı, yeterli ve dengeli beslenmeleri ile mümkün olur. Bunun için sık aralıklarla, yani üç ana, iki veya üç ara öğün şeklinde beslenmeleri gerekir. Sağlıklı beslenebilmek için tahıl ürünlerini sekiz-on porsiyon, süt ve yoğurdu iki-üç porsiyon, et ürünlerini üç-dört porsiyon, sebzeyi iki porsiyon, meyveyi üç-dört porsiyon, sıvı yağı ise 20-30 gr. (üç-dört tatlı kaşığı) tüketmeleri ile gerçekleşir.
Ancak anneler enerji ihtiyaçlarını yeterli ve dengeli bir şekilde karşılayamazlarsa fazla yağ-şeker içeren çikolata, hamur işi tatlılar, kek-börek gibi besinleri sıklıkla tüketmeye başlarlar. Bu durumda da anneler kilo almaya ve beslenmelerini kısıtlama başlarlar. Bu durumun en olumsuz sonucu süt salgılanmasının azalmasıdır. Bu durumu engellemek için öğünlerinde sağlıklı beslenmeye annelerin önem vermesi gerekmektedir.

Örneğin; öğle yemeğinde bir tabak etli sebze yemeği, bir kase çorba, bir kase yoğurt, iki-üç dilim ekmek ve salata tüketilmesi gerekir.
Anne adayları hamileliklerinin ilk aylarında beslenmelerine dikkat edemezler. Mide bulantıları anne adayının besin tüketiminin yetersiz olmasını beraberinde getirerek sağlıklı beslenmeyi olumsuz etkiler. Bu dönemi kolaylıkla atlatabilmek için yemeklerden sonra dinlenmek, sıvı besinleri yemeklerle birlikte tüketmemek gerekir.
Hamileliğin 6. ayından itibaren anne adaylarının beslenmelerine çok önem vermeleri gerekir. Çünkü bu dönemde kalsiyum ihtiyacı artar ve bu minerali yeterli alabilmek için süt-yoğurt gibi besinlerin üç-dört porsiyon tüketilmesi gerekir. Bununla birlikte enerji gereksinimleri arttığı için, tahıl ürünlerini 10-12 porsiyon, et-balık-tavuk gibi besinleri üç-dört porsiyon, sebzeyi iki porsiyon ve meyveyi dört-beş porsiyon, sıvı yağı dört-beş tatlı kaşığı tüketmelilerdir. Ayrıca günde sekiz-on su bardağı su tüketmelilerdir.
Önemli olan ilk aylardaki beslenme yetersizliğini giderecek sağlıklı ve dengeli beslenme uygulanmasıdır. Anne adayları bu açığı genellikle şekerli ürünleri fazla tüketerek gidermeye çalışırlar. Bu durumda hamileliğin son dönemlerinde istenenin çok üzerinde kilo alımına neden olur ve bu da bebeğin büyüme gelişimine katkı sağlamaz.

Yemek seçen çocuklar
Seçici yemek yiyen ve sıvı gıdalar tercih eden çocukların beslenmesinde dikkat edilmesi gereken en önemli nokta yemekten 1 saat önce ve sonra sıvı alımının engellenmesidir. Çünkü fazla sıvı tüketimi çocukta doygunluk hissi yaratacak ve yemek yemesini engelleyecektir.

Emziren anneler
Bununla birlikte bebeği emzirirken sıvı tüketilmesi süt salgılanmasını artırır. Sıvı besinler süt-ayran-su-limonata gibi içeceklerden oluşmalı, gazoz, kola gibi gazlı veya çay, kahve gibi kafeinli içeceklerden kaçınılmalıdır. Çünkü tüketilen her besinin özellikleri bebeğe anne sütü yoluyla geçmektedir. Bu nedenle emziren annelerin beslenmelerine fazlasıyla özen göstermeleri gerekir.