Bitmek bilmeyen öksürük

Hastalanmış olabilir ya da astım olabilirsiniz. Yoksa tamamıyla farklı bir şey mi? Parents editörlerinden Margery D. Rosen, çocuklarda son dönemde sıkça rastlanan öksürük krizlerinin nedenlerini alanında uzman kişilerden aldığı görüşlerle sorularınıza yanıt olacak bir konuyu sizler için hazırladı.
Hatırlayabildiğim kadarıyla oğlum Michael’ın küçükken, sürekli tekrar eden ve hiç bitmeyen bir öksürüğü vardı.
Genelde ablasından nezle kaptıktan sonra öksürüğü başlardı. Ama çoğu zaman sebebini bulamazdık. Öksürükten kurtulmak için gittiğimiz birçok doktor da çözüm bulamadı. Geceleri o kadar kuvvetli öksürürdü ki, uyanıp yatağa kusardı. Her şeyi denedik; reçetesiz ve reçeteli antihistaminler ve öksürük şurupları, antibiyotikler, astım spreyleri ve fısfıslar. Alerji testleri sonucunda Michael’ın ev tozuna alerjisi çıktığında, yastığı ve yatağı için özel çarşaflar aldık, perdeleri gölgelik ile değiştirdik ve yumuşak oyuncaklarını kaldırma konusunda (yapmayı şiddetle reddettiği bir şey) onu ikna ettik. Zavallı çocuğuma, anestezi ile uyutup, ince esnek bir tüpü boğazından aşağı midesine kadar soktukları, endoskopiyi bile yaptırdım. Sonunda kesin bir teşhis konamadı ve öksürük yaklaşık 13 yaşındayken esrarengiz bir şekilde kayboldu.
Her öksürük oğlumdaki kadar anlaşılması zor değil. Kronik öksürüğün tanımı, 4 haftadan uzun süren öksürük. St. Louis’teki Washington Üniversitesi Tıp Fakültesi’nin klinik pediatri bölümü alerji immünoloji ve göğüs hastalıkları branşında profesör olan Dr. Ray S. Davis, “Ebeveynlerin ofisimi en çok arama sebebi bu” diyor. Ama profesörün açıklamasına göre, bir öksürüğü anlamak sadece, kuru bir öksürüğü bir sebebe bağlayıp, ıslak bir öksürüğü başka bir sebep ile ilişkilendirmekten geçmiyor. Aynı zamanda öksürüğün bir hastalık değil, bir semptom olduğunu hatırlamak çok önemli.
Bu hikâyeyi yazmak isteme sebebim, ebeveynlerin, çocuklarının kronik öksürüğünün sebebini ne kadar çok bulmak istediklerini biliyor olmam. Ve şu an kol gezmekte ve ana belirtisi kronik öksürük olan korkutucu enterovirüs D68 Amerika’da gündemdeyken, ne olduğunu anlamak daha önemli bir mesele haline geldi. Bunlar kendinize sormanız gereken ve keşke daha önce öğrenseydim dediğim bilgiler.
Sadece nezle olabilir mi?
Olabilir. Çocuklarda öksürüğün başlıca sebebi, 100’den fazla nezle virüsünden kaynaklanan, üst solunum yolları enfeksiyonudur. Parents danışmanı ve Kaliforniya Üniversitesi pediatri bölümünde klinik profesörü olan Dr. William Berger, çocuğunuzda virüsten dolayı hafif bir ateş ve öksürük oluşabilir, diye belirtiyor.
Dr. Berger, çocukların senede, genelde 8-10 defa nezle olduğunu ve onlarda yaklaşık beş – yedi gün arası sürdüğünü belirtiyor. Ancak, akan burunlarına oranla öksürükleri, çok daha uzun da sürebilir. Çocuklar sürekli mikrop paylaştığından, akan burun ve öksürüğün çok uzun bir zaman sürdüğü izlenimine kapılabilirsiniz ama büyük ihtimalle çocuğunuz, zaten olan nezlesinin ardından, yeni bir nezle ve öksürük kaptı. Tıkanıklık artınca, balgam boğazının arkasına doğru damlar ve bazı çocuklar bunu öksürerek çıkartamaz. O yüzden yutarlar. Bütün bu balgam bir çocuğun midesini rahatsız edebilir veya kusmasına sebep olabilecek, öğürme refleksini tetikleyebilir.
Ne yapılmalı: Eğer çocuğunuz nefes almakta güçlük çeker veya semptomları kötüleşirse, çocuğunuzu enterovirüs D68 için test etmiş olabilecek doktorunuzla bir konuşun. Ama çoğu durumda, sadece nezlenin bitmesini beklemek gerekmektedir. İlgi göstermenin yanı sıra, çocuğunuza bolca sıvı; su, ılık kafeinsiz çay ve dondurma gibi, takviyeler yapın. Gazlı içecekler ve turunçgillerden yapılmış meyve sularından, boğazını tahriş edebileceği için, uzak durun. Ve bir sürü semptomu tedavi edebileceğini iddia eden nezle ve öksürük karışımlarından da uzak durunuz; çünkü bunlar verdiğiniz ilaçlarla etkileşime geçip aşırı doz alma riskini yükseltebilir. (Amerikan Pediatri Akademisi’nin 6 yaş altı çocuklarda öksürük veya nezle ilacı kullanımını önermediğini aklınızda bulundurun.) Geceleri soğuk hava nemlendiricisi veya buhar cihazı kullanın ve burun tıkanıklığını temizlemek için, içinde tuzlu su olan sprey veya bir emme şırıngası kullanın. Eğer çocuğunuz sadece 1 yaşındaysa, çaya katacağınız veya ekmeğe süreceğiniz yarım çay kaşığı bal, genelde öksürüğü rahatlatmaya yeter. Mount Sinai, New York’taki Kravis Çocuk Hastanesi’nde pediatri uzmanı olan Dr. Carrie Quinn, “Ebeveynler, çocuğunun öksürüğü sürekli ve sert olunca tedirgin oluyor” açıklamasında bulunuyor. “Ama öksürüğün ciddiyetini algılamak için sormanız gereken sorular vardır. Normal bir şekilde oyun oynuyor mu yoksa uykulu mu? Bir şey yiyor mu?” Çocuğunuzun öksürüğü iki veya üç haftadan uzun sürüyorsa ya da nefes almada güçlük çekiyor, kusuyor veya ateşi çıkıyorsa, bir doktora gitmenizde fayda vardır.

TEŞHİS İKİLEMİ

Kronik öksürükten usanan bir tek ebeveynler değil. Amerikan Pediatri Akademisi’nin 2013 yılındaki senelik toplantısında, dünyanın dört bir tarafından gelen 200’ü aşkın doktor, Dr. Ray S. Davis’in düzenlediği interaktif bir seminere katıldı. 8 yaşındaki Cory’nin hikayesini anlattı. Cory’nin annesi, onun nezle olduğunu söyledi ama kronik öksürüğü üç ay kadar devam etti. Bazen, Cory o kadar kuvvetli öksürdü ki kustuğu zamanlar dahi oldu. Öğretmenleri, Cory’nin öksürüğünün teneffüslerde kötüleştiğini söyledi. Ama doktorunun verdiği öksürük ilaçları ve antibiyotikler işe yaramamıştı. Nadiren, öksürüğünün yanı sıra yok sayılabilecek bir ateşi olurdu ama ilkbahar ve sonbaharda tıkalı ve akan bir burun ve her kış, grip ya da bronşit olurdu.
Dr. Davis gruba bu soruyu yöneltti; “Peki, Cory’nin sorunu nedir?”
“Benim ülkemde kronik öksürme, yüksek olasılıkla tüberküloz olurdu.”, diye cevap verdi, seminere Nijerya’dan katılan bir doktor.
Güney Amerikalı bir doktor; “Benim geldiğim yerde bu, boğmaca olabilirdi.”, dedi.
Bir diğeri; “Ben Kolorado’daydım ve buna benzer öksürükler genelde alerji veya astımla alakalıdır” dedi.
Başka önerilerin arasında; reflü, spazmodik krup, yabancı cisim aspirasyonu ve öksürme tiki vardı. Cory’nin göğüs filmlerini ve solunum fonksiyon testlerini paylaştıktan sonra, Dr. Davis nihayet Cory’nin aslında öksürük değişkenli astımı olduğunu ve solunan ilaçlara başlayacağını açıkladı.
Bunun anlamı? Kronik öksürüğü teşhis etmek zordur ve sorunu çözmek için bir alerji uzmanına ve bolca sabıra ihtiyacınız olabilir.

Sinüzit olabilir mi?
Eğer öksürük hiçbir iyileşme belirtisi göstermeden on günden fazla sürer ve çocuğunuzun burun akıntısı kalın ve sarımsı yeşil olursa bu, burun ve sinüslerinin iltihaplandığı anlamına gelir. İltihaplanma, kaş, elmacık kemikleri ve burun arasında hava boşlukları oluşturur ve tıkanıklık arttıkça sinüsler mikrop üreme yerine dönüşür. Kronik öksürüğün yanı sıra çocuklarda burun arkası sızıntısı, ağız kokusu, enerji azlığı ve göz çevresinde şişkinlik veya koyu halkalar olabilir. Daha büyük çocuklar, baş ağrısından şikâyet edebilir. Ufak çaptaki sinüs iltihapları bile bitmek bilmeyen öksürüklere sebep olabilir.
Ne yapılmalı: Pratisyen hekiminiz enfeksiyondan kurtulmak için antibiyotik ve semptomları hafifletmek için burun spreyleri verebilir. Eğer, birkaç günden sonra çocuğunuz hala iyileşmediyse, tekrar antibiyotik veya farklı bir ilaç alması gerekir. İburofen ve/veya ılık kompresler, çocuğunuzun baş ağrısına veya yüzündeki ağrılara iyi gelebilir. Hekiminiz sizi, çocuğunuzun kulaklarını, burnunu ve boğazını özel aletler ile inceleyecek, bir kulak burun boğaz uzmanına yönlendirebilir. Doktor, sapmış bir semptom gibi sinüs sorunlarına yatkınlığı arttırabilecek herhangi bir yapısal sorunu da tespit edebilir.

Bir alerji olabilir mi? Evet, eğer öksürüğün yanı sıra akan bir burun ve gözlerde kaşıntı varsa ya da her sene aynı zamanlarda tekrar ediyor veya anneannenin iki köpeğini ziyarete gidildiğinde ortaya çıkıyorsa, alerji olma olasılığı vardır. Alerji vücudun, çoğu insanda zararsız olan, bir maddeye (alerjen) aşırı tepki vermesidir. Alerjenler vücudun histamin ve başka biyokimyasal maddeleri üretmesini tetikler ve bunlar, iltihaplanma ve tıkanıklık, kronik burun arkası sızıntısı ve öksürüğe sebebiyet verebilir. Alerjik rinit mevsimsel (büyük ihtimalle ağaçlardan gelen polenler, otlar ve dışarıdaki küften dolayı) veya devamlı (evcil hayvan, ev tozu akarları ve iç mekan küfleri gibi yıl boyu süren, iç mekan alerjenleri) olabilir.

Ne yapılmalı: Tuzlu su içeren burun spreyleri veya reçetesiz alabileceğiniz antihistaminikler, burun akıntılarını kurutmaya iyi gelebilir. Bir iki gün kullandıktan sonra bir fayda görmezseniz, doktorunuz size kortikosteroid veya antihistaminik burun spreyleri yazabilir. Reçetesiz satılan dekonjestanlardan ve öksürük ilaçlarından uzak durun. Sürekli bir öksürük, burun alerjisinin temel belirtilerinden biri olsa da, uzmanlar bu ilaçların işe yaradığına dair bir kanıt olmadığını ve bazı durumlarda semptomları kötüleştirdiğini söylemektedir.
Eğer öksürüğün, mevsimsel alerjilerden kaynaklandığını düşünüyorsanız, polen sayısının fazla olduğu sabah saatlerinde, çocuğunuzu içeride tutun. Ev tozu alerjisiyle başa çıkmak için, özellikle çocuğunuzun yatak odasında, yapabileceğiniz bir sürü şey vardır. Yastığı (kuş tüyü değil, polyester/ lif dolgu olmalı) için özel bir kılıfın yanı sıra yatağına geçirebileceğiniz ev tozu geçirmeyen bir örtü kullanarak, çarşafları her hafta ve yumuşak oyuncakları sık sık yıkayabilirsiniz. Ev küfünü engellemek adına vantilatör yerine, klima ile beraber nem giderici bir alet (filtreleri sık sık temizleyin!) kullanabilirsiniz. Ve sigara içmeyin. Evinizin dışında bile sigara içseniz, dumanı üzerinizde kalacağından, çocuğunuzda öksürüğe sebep olabilir. Aynı şey elektronik veya buharlı sigaralar için de geçerlidir.
Eğer bu çözümlerden hiçbiri işe yaramadıysa, öksürüğe neyin sebep olduğunu anlamak adına çocuklara özel hazırlanmış alerji testini yaptırmak ve bir tedavi planı oluşturmak için, bir alerji veya bağışıklık uzmanına gitmelisiniz. Tedavi edilmediği takdirde burun alerjileri, kronik sinüzite, kulak enfeksiyonları, uyku sorunları ve astıma sebep olabilir hatta konuşma veya dil gelişimini de etkileyebilir. Eğer çocuğunuz 5 yaşından büyükse ve geleneksel tedavi yöntemlerine cevap vermediyse, en iyi seçenek, bağışıklık sisteminin alerji semptomları ile savaşmasını yavaş yavaş arttıran (çocuğunuzun verdiği tepkiye göre, birkaç sene bile sürebilir) iğnelerden oluşan, immünoterapi olabilir.

Astım olabilir mi?
Astım, akciğerlerdeki küçük hava yollarını etkileyen, bir solunum yolları hastalığıdır. Onlarca yıldır çocuklardaki en yaygın görülen kronik hastalıktır ve semptomlar; solunmuş alerjenler, pasif içicilik gibi tahriş edici ajanlar, soğuk ve kuru hava, egzersiz, bir öfke krizi ve üst solunum yolları enfeksiyonu gibi durumlardan tetiklenebilir. Çocuğunuz hırıltılı nefes alıyor veya nefes almakta güçlük çekiyor, göğsünde sıkışıklık hissediyor ya da öksürüyor olabilir. Ama astımı olan her çocuk hırıltılı nefes almıyordur. Çoğunda sadece, doktorların genellikle öksürük variantlı astım diye adlandırdığı, kronik öksürük bulunmaktadır. Bu senelerce teşhis konulmadan sürebilir çünkü akciğer kapasitesini ölçen standart tanısal testlerin sonucu normal çıkabilir veya solunum testini düzgün bir şekilde yapmak için çocuk çok küçük (6 yaşın altı) olabilir. Dr. Davis, “Eğer bir anne bana, çocuğunun her seferinde göğsüne inen ve sürekli tekrarlayan nezle olduğunu ve bunun, yineleyen bir krup ya da bronşite sebebiyet verdiğini söylüyorsa, çoğu zaman bunun sebebi öksürük variantlı astım’dır” diyor.
Ne yapılmalı: Doktorunuz çocuğunuzun yaşadığı semptomların (egzama ve bebeklikte sürekli tekrar eden kulak enfeksiyonları ipuçlarıdır) yanı sıra ailenizin sağlık geçmişini de isteyecektir. Eğer çocuğunuz yeterince büyükse doktor, akciğerlerinin sağlıklı olup olmadığını görmek adına bir solunum fonksiyon testi yapabilir. Öksürüğe neyin sebep olduğuna dikkat edin: Alerji mevsiminde mi gerçekleşiyor? Futbol maçına başladıktan beş dakika sonra nefes nefese mi kalıyor? Gecenin bir yarısında öksürerek mi uyanıyor? Bütün bunlar göz önüne alındığında doktorlar, astımdan şüphelenir.
Klasik ya da öksürük variantlı astım, genelde aynı tedavilere cevap verir; bronkodilatör veya anti-inflamatuar ilaçlar. Biri, astım krizi anında (ya da öksürük krizinde) kullanılacak ‘kurtarma’ ilacıdır. Diğeri ise, hastalığı kontrol altına almak için günlük olarak kullanılan bir ‘kontrol’ ilacıdır.

Boğmaca olabilir mi?
Boğmaca, nezleye benzer semptomlar (burun akıntısı, hapşırma) ile başlayıp kontrol edilemeyen kısa öksürüklere dönüşen ve solunum yolları ve akciğerleri etkileyen, çok bulaşıcı bakteriyel bir hastalıktır. Çocuklar kusabilir veya nefes almaya çalışırken mavi bir renge bürünebilir. Son sene içerisinde, çalıştığı il olan Kaliforniya’da boğmaca salgını yaşanan Dr. Berger, “Genelde,100 günlük öksürük olarak bilinir” diyor.
Ne yapılmalı: Hemen doktorunuzu arayın. Çocuğunuzun antibiyotik kullanmaya ihtiyacı vardır. En etkili oldukları süre, enfeksiyonu kaptıkları ilk yedi gün içerisindedir ama hastalığın bulaşmasını engellemek adına, ilerleyen tarihlerde aile üyelerine de verilebilir. Boğmacaya yakalanmış yaşça daha büyük çocuklar ve yetişkinlerde sadece hafif bir öksürük olabilir; ama boğmaca, aşı olmak için daha çok küçük olan veya DTaP’nin (tetanos ve difteriye karşı da koruma sağlayan bir aşı) dört dozunu tamamlamamış çocuklarda ölümcül komplikasyonlara sebep olabilmektedir. Bebekler ile çalışan yetişkinler ve hamileliğinden önce aşıyı olmuş olsa bile, hamileliğinin 27. ve 36. haftası arasında olan hamile kadınlar, DBT adındaki boğmaca aşısını olmalıdır.

Reflü olabilir mi?
Yemek borusu veya mide kaslarındaki zayıflık yüzünden midedeki asidin çocuğunuzun boğazına doğru çıkması, reflünün bir sonucu olabilir. Çoğu kişi bu hastalığın sadece yetişkinlerde görüldüğünü düşünmektedir. Bebekler size mide yanması geçirdiklerini söyleyemezler ama yemek sırasında sürekli tükürüyor, öğürüyor veya çok huzursuzlaşıyorlarsa, sebebi bu olabilir. Yaşça daha büyük çocuklar, özellikle geceleri veya yatarken hırıldayarak soluyabilir veya öksürebilir ya da göğüs veya boğazda acıdan şikâyet edebilirler. Reflü teşhisi genelde, belirti ve yaşam biçimindeki değişikliklerin geçmişine bakılarak yapılır ama pediatrik gastroenterolog ile bir konsültasyona ihtiyaç olabilir.
Ne yapılmalı: Yaşam biçimindeki değişiklikleri bilmek çoğu zaman yeterlidir. Bebekleri besledikten sonra yaklaşık 30 dakika boyunca dik tutun ve öksürüğü azaltmak adına, çocuğunuz uyurken yatağının baş kısmını yükseltin. Yaşça daha büyük çocuklarda, genelde reflüye sebep olan, turunçgiller, domates, çikolata, nane şekeri ve baharatlı herhangi bir yemek gibi, yemekleri azaltın. Aralarında bir ilişki olup olmadığını görmek için, çocuğunuzun yediklerini not edin. Daha büyük çocukları uyumadan hemen önce beslememeye dikkat edin ve reflüyü tetikleyen yemeklerin tüketimini azaltın.

Bir tik veya ‘öksürme alışkanlığı’ olabilir mi?
Bu öksürüğün teşhisi ve tedavisi oldukça zordur. Genelde, diğer bütün mantıklı teşhisler geçersiz çıktığında bahsedilir. Çocuğunuz, geçmişte gerçek bir nezle geçirmiş ve bu hastalık geride sahte bir öksürük bırakmış olabilir. Hastalık geçmiş olsa da, uyuduğu süre dışında öksürük geçmemiştir. Dr. Berger, “Çocuğunuz bunu, büyük ihtimalle bilerek yapmıyordur. Size, boğazında bir gıdıklanma hissettiğini söyleyebilir veya öksürdüğünün farkında bile olmayabilir. Bazen tik, endişe kaynaklıdır ve alışkanlık haline gelebilir. Başka durumlarda, çocuklar boğazlarını temizleme yöntemi olarak sürekli öksürür. Eğer bu yüzden ilgi görürlerse, yapmaya devam ederler” şeklinde açıklıyor.
Ne yapılmalı: Çocuğunuzu artık hasta olmadığına inandırmak (bunu doktorunuzun söylemesi gerekebilir) çoğu zaman işe yarar. Ama öksürme eylemi, boğazı tahriş ederek daha çok öksürmeye sebep olabilir. Bu döngüyü kırmak ve öksürme ihtiyacını kesmek için çocuğunuza biraz su, bir lolipop veya yaşça daha büyükse bir pastil verebilirsiniz. Bazı pediatrik göğüs hastalıkları uzmanları, tikleri kontrol etmek için rahatlama terapisi öğretmektedir. Eğer hiçbir şey işe yaramazsa, okul fobisi, utangaçlık, zorbalık gibi altta yatan sorunu bulmak adına bir çocuk terapistine görünebilirsiniz.

2 Yorum